کاتب هزاره
کاتب در پادشاهی عبدالرحمن خان بسمت منشی حضور کار کرده و اکثر تواریخ افغانستان به قلم او نوشته شده است.
کاتب مدتی عضو دارالتالیف وزارت معارف امانیه (دبیرخانه وزارت فرهنگ) بود و در عین حال به تدریس تاریخ و ادبیات در دبیرستان حبیبیه می‌پرداخت و از طرف دیگر کتب مدارس جدید را ویرایش می‌کرد. وی در دوران سلطنت امان الله شاه به عنوان مدعی العموم تعیین گردید که به مخالفت تعدادی از قبیله سالاران از جمله عبدالعزیزخان وزیر کشور مواجه گردید.
علامه کاتب در چندین رشته از علوم متداول زمان خویش، بویژه در رشته‌های حکمت، تاریخ، ادبیات عرب، فقه، اصول، منطق، لغت، ستاره‌شناسی، حساب و جبر، جغرافیا و حتی علوم عصری مهارت داشت.
برای شناخت کاتب همین بس است که مریم هارونوا می‌گوید: «امروزه هیچ مورخ افغانستان شناس بدون مراجعه به کتب ملا فیض محمد نمی‌تواند اثر خویش را یک اثر جدی و پژوهشی بشمار آورد.
کاتب آثار زیادی از خود بجا گذاشته و آثار چاپ ناشده او به خط زیبای نستعلیقش در کتابخانه‌های داخل و خارج افغانستان موجود است. که ما فقط چند اثر او را نام میبریم :
تحفته الحبیب، سراج التواریخ، فیضی از فیوضات، تذکر الانقلاب، تاریخ امانیه، نژادنامه افغان (یا نسب‌نامه افاغنه)، تاریخ حکمای متقدم.
تنها سه جلد آن در سال ۱۳۳۱ ه ق در چاپخانه (مطبعه حروفی) کابل چاپ شد و سه جلد دیگر آن هنوز هم قلمی است و تنها تذکرالانقلاب به زبان روسی ترجمه و در مسکو چاپ شده است.
نخستین بار تحفه الحبیب را نوشت، ولی آن را سانسورگران آنقدر حک و تعدیل کردند که او مجبور شد بار دیگر مجدد سراج التواریخ را بنویسد که آنهم از سانسور امیر حبیب الله در امان نماند.
بالاخره این مورخ بزرگ افغانستانی در ۱۶ جدی ۱۳۰۹ هجری خورشیدی (۱۳۴۹ قمری) در سن ۷۰ سالگی در کابل چشم از جهان فروبندد و در بالا جوی چنداول به خاک سپرده می‌شود.
نظرات